Teknolojik Ayrımcılık: Dijital Uçurumun Derinleşen Yüzü

Haber Muhabiri Ali Şeran
Resmi Kaynak Tülin Ersoy

Dijital eşitlik her geçen gün derinleşmekte ve büyümektedir. Yapılan araştırmalar, eğitim, sağlık ve ekonomik fırsatlara eşit erişim sağlamak için çözüm önerileri sunarken; toplumların dijital dünyada daha adil ve eşit bir şekilde yer alması için atılması gereken adımları ellerini yemeye yardımcı olmaktadır. Dijital teknolojilerin hızla yayılıp gelişmesi toplumlar arasında yeni fırsatlar doğururken eşitsizliği de beraberinde getirmektedir. Bu eşitsizlik, bireylerin sosyo—demografik statü, yaş, cinsiyet gibi faktörlerle dijital teknolojilere erişimde yaşadığı farklılıkları ifade etmektedir. Manuel Castells gibi araştırmacılar, küreselleşmeyle şekillenen “ağ toplumu” kavramını ortaya atarak bu yeni toplum modelinde dijital erişim ve iletişim imkanlarının önemini vurgulamaktadır. Bireylerin eğitim, sağlık ve iş fırsatlarından yararlanmaları için dijital teknolojilere erişim sağlamaları gerekmektedir.

İnternet Hakkı: Evrensel Erişim Ve Düzenleme Giresun Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü’nden Dr. Selfiye Özkan tarafından yapılan “Dijital Eşitsizliği Anlamak: Erken Tespit ve Eylem İçin Bibliyometrik Analiz” adlı araştırma, dijital eşitsizlik üzerine yapılan çalışmaları bibliyometrik analiz (belirli bir alanda belirli bir dönemde ve belirli bir bölgede kişiler ya da kurumlar tarafından üretilmiş yayınların ve bu yayınlar arasındaki ilişkilerin sayısal olarak analizi) yöntemiyle inceleyerek bu soruna ilişkin arka planı ortaya koymaktadır. Araştırma kapsamında bağlantıların ve ilişkilerin birbiriyle etkileşim içinde olduğu sistemlere incelemek ve anlamak amacıyla kullanılan bir yöntem olan ağ analizi tekniğinden faydalanılmaktadır.  Bibliyometrik analiz yöntemleri ve VOSviewer uygulaması kullanılarak elde edilen bulgular, literatürdeki önde gelen eğilimleri, alıntıları, yazarlıkları, coğrafi dağılımları ve anahtar kelime sıklığını ortaya koymaktadır. Bu analizler, hangi konuların ön plana çıktığını, hangi yazarların etkili olduğunu ve hangi bölgelerde yoğunlaşmanın olduğunu belirlemek için değerli birer kaynak işlevi görmektedir. Yayın türlerine göre dağılımları incelendiğinde619 adet makale yazıldığı,115 konferans, 95 kitap bölümü, 39 tam metin bildiri, 14 kitap, 12 editöryal kitap ve 16 özet bildiriden toplam 910 çalışma bulunmaktadır.

Dijital Uçurumun Artan Etkileri: Pandemi Sonrası Yeni Bir Eşitsizlik Çağı İstanbul Aydın Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi’nde yayımlanan çalışmada, eğitimden iş hayatına kadar geniş bir yelpazede dijital uçurumun, toplumun tüm kesimlerini etkilediği belirtilmektedir. Ayrıca araştırmada, mevcut eşitsizliklerin ekonomik ve teknolojik gelişmişlik düzeyleri göz önüne alınarak diğer bölgelerdeki eşitsizliklerin de araştırılmasının gerekliliğini vurgulamakta ve farklı coğrafyalardaki dijital eşitsizlikleri anlamak için uluslararası iş birliklerinin desteklenmesi gerektiği belirtmektedir. Dijital eşitsizlik alanındaki çalışmaların 2003 yıllında başladığı, 2010’lu yıllarda artış gösterdiği ve Covid-19 salgınının bu eşitsizlikleri daha da belirgin hale getirdiği görülmektedir. Dijital eşitsizlik konusunda en çok çalışmanın yayınlandığı ülkenin 122 çalışma ile ABD olduğu görülmektedir. Bu, dijital eşitsizlik alanında yapılan araştırmaların büyük bir kısmının ABD merkezli olduğunu göstermektedir. Birleşik Krallık, Rusya, Hollanda, Avustralya gibi ülkelerde dijital eşitsizlik konusunda önemli çalışmalar yapan ülkeler olarak öne çıkmakta. Atıf sayılarına ve bağlantı gücüne bakıldığında ise yine ABD ve Birleşik Krallık’ın en önde gelen ülkeler olduğu görülmekte. Bu ülkelerdeki araştırmacılar ve yazarlar, dijital eşitsizlik alanında öncü çalışmalara imza atmaktadır.

Dijital Uçurumun Önüne Geçilmeli Bilgisayar ve internet teknolojilerine erişim dijital beceri farklılıkların hem birey hem de kurumlar düzeyinde büyük bir eşitsizlik kaynağı olduğu belirtilmektedir. Bu farklılıkların temelinde ekonomik, coğrafi, sosyal ve kültürel etkenler bulunmakta, dijital okuryazarlığı artırmak eğitim bu altyapı yatırımlarının önemini vurgulamaktadır. Bu bağlamda, hükümetler, teknoloji şirketleri ve medya kuruluşlarının etkin bir rol üstlenmesi gerekmektedir. Özellikle eğitimdeki dijital eşitsizlik, dijital eğitim kaynaklarına erişimde sorunlara gündeme getirmekte. Eğitimde dijital araçların artan kullanımı, öğrenciler arasında yeni bir eşitsizlik boyutunu doğurmakta ve internette, teknolojik kaynaklara erişimdeki farklılıklar, daha derin araştırmaların gerektiğini ortaya koymaktadır. İş dünyasında ise dijitalleşme süreci, işletmelerin dijital altyapıya erişimi ve çalışanların dijital beceri düzeylerindeki eşitsizlikler nedeniyle rekabet ve sürdürülebilirlik hedeflerinin de etkilemektedir. Türkiye, dijitalleşme sürecinde hızla ilerleme kaydetmesine rağmen, dijital erişim ve kullanımda bölgesel farklılıklar ve sosyo-ekonomik faktörler nedeniyle dijital eşitsizlik hâlâ önemli bir sorun olarak öne çıkmaktadır. TÜİK’in "Hane Halkı Bilgi Teknolojileri Kullanım Anketi" verilerine göre, 2004’te %7 olan internet erişim oranı 2019’da %88,3’e yükselmiş olsa da cinsiyet ve bölgesel bazda farklar devam etmektedir. (Bilimin Kamusal İletişimi (bil-ki) TÜBİTAK 1001, proje no: 123K063)